سالێن ١٩٩١ – ٢٠٠١ ێ مه زاروكێن كورد ل دهوكێ و سلێمانیێ به‌رامبه‌ر زاروكێن ژ هه‌می پارچێن كوردستانێ هاتین سویدێ ئو زاروكێن سویدی ل باژێرێ ئوپسالا ل سویدێ به‌راوردكرن. مه دیت ئاریشه‌یێن هه‌ست و هزر و ره‌فتارێن وان زاروكان (ئانكو ده‌رونا وان)، د سه‌ر سنورێن جوداهیا دناڤبه‌ینا جڤاك و كولتور و بیروباوه‌رێن وان را، پتر وه‌كی ئێگ بون پشتی سه‌رهاتیێن نه‌خوش. لێ به‌لێ دای و بابێن وان گه‌له‌ك ژێك جودابون.
ڤان ئه‌نجامان ئه‌و راستی په‌سه‌ند كر كو ده‌ما زاروك د زكێ دایكا خوه دا چێ دبیت رهیێن ساخله‌م ژ دای و بابێن خوه وه‌ردگریت بلا چه‌ند ئه‌و دای و باب ژ توخم و نفش و جڤاكێن جودا هاتبن. له‌وا هه‌ست و هزر و ره‌فتارێن وان، پشتی بارگرانیا سه‌رهاتیێن نه‌خوش وه‌كی ئێك هاتن نیشادان، دای و بابێن وان زاروكان به‌روڤاژی زاروكێن خوه گه‌له‌ك ژێك جودابون ل دویڤ جوداهیا جڤاكێن ئه‌و تێدا مه‌زن بوین. ئانكو ئه‌و گوهورینا د ده‌رونا دای و باباندا چێدبیت نیشانێن په‌روه‌ردا جودا یا دای و بابایه ل ناڤ جڤاكێن جودا.
نوكه ژی هه‌ر لێكولینێن زانستی نیشا د ده‌ن كو نیڤه‌كا ئه‌گه‌رێن نه‌ساخیێن ده‌رونی ژ هێكا دایكێ ئو توڤێ بابێ دهێن وه‌رگرتن، ئو نیڤا دی باندورا ژینگه‌ها دوروبه‌رایه. ئێدی گرنگیا رولێ سه‌خبێرا دایكا دووگیان، ئو په‌روه‌ردا زوی پشتی بونا زاروكی، ل سه‌ر ساخله‌میا ده‌رونا زاروك و گه‌نجان ل ڤێرێ ژی دیار دبیت. هه‌روه‌سا ئه‌م دزانین كو نیڤه‌كا نه‌ساخیێن زكماكی ب گشتی ئه‌گه‌را هنده‌ك نه‌ساخیایه یێن ب ریگا كروموسومێن دای و بابان دگه‌هن زاروكی. به‌لێ نیڤا دی یا ئه‌گه‌رێن نه‌ساخیێ هه‌مجار ژ ژینگه‌هێ ئانكو ژ په‌روه‌ردێ په‌یدا دبن.
نه‌ساخیێن زكماكی، چ ده‌رونی بن ئان له‌شی بن، ژ هێكا دایكێ و توڤێ بابێ پێكدهێن ده‌ما زاروك چێدبیت. هه‌ر هینگێ ساخله‌میا هێكا دایكێ ئو توڤێ بابێ بریارێ د ده‌ن كو ژ هه‌می هه‌ڤالێن خوه ئه‌و بتنێ دگه‌هن ئێك ئو زاروكه‌كی مینا مروڤه‌كێ تایبه‌ت چێدكه‌ن. سالا ١٨٥٩ێ چارلس داروین ئه‌ڤ راستیا زانستی دپه‌رتوكا خوه دا “بنیاتێ جوران” وه‌ك یاسایه‌كا زانستی “مانا گونجایتر” به‌لاڤ كر. حه‌تا نوكه‌ژی بنیاتێن زانستا وه‌رارێ و پێشكه‌فتنێ و ساخله‌میێ ل سه‌ر ڤی یاسای برێڤه دچن.
ل دویڤ تێسا داروینی ئه‌و تشت دمینیت یێ خوه دگه‌ل ژینگه‌هێ بگونجینیت. ئه‌گه‌ر مروڤه‌كی، ئان گیانه‌وه‌ره‌كی، شیانێن خوه‌گونجاندنێ دگه‌ل خوه‌زای نه‌بن دێ بنبر بیت ئانكو دێ گوهورین د جینێن ویدا چێبن كو نفشێن وی ئێدی هه‌ژی ژیارێ نا مینن. ئه‌گه‌ر ده‌ما زاروك چێدبیت رهیێن نه‌ساخیێ ژ دای و بابێن خوه نه ئینابن، پێدڤیا ده‌ستكاری تێدا نه هێت كرن دا ئامویرێن خوه یێن ساخله‌م بو ڤه‌ژینێ بكار بینیت، بلا زاروكێ ساخله‌م ل سه‌ر سروشتا خوه بمینیت ئو وه‌رارێ بكه‌ت بێی ده‌ستكاریا دوروبه‌ران.
