تكملة المشاكل التي تدور حول ألأغنية الفلكلورية (الشعبية)
التغير الذي يحدث في ألأغنية الشعبية
١-لقد توصلنا لحقيقة، عدم ثَبات هذه ألأغاني على نص معين، كونها في حالة تغيير مستمر٠ على العكس من الأغاني الأخرى التي تصدر عن مؤلف معروف، تكتسب شكلا محدداً لايمكن تغييره٠وإلا أصبحت ألأغنية المعدلة أغنية جديدة لا علاقة لها بالاغنية الغير معدلة ٠
٢- التغيير الذي يتسبب من إعادة صياغة المواد الموجودة في البيئة، كون هذه الأغاني فقدت صلاحيتها بالنسبة للمجتمع، أو لم تعد تؤدي نفس المستوى الوظيفي، فيلولد إحساس بضرورة التغيير لكي يحل التعبير الجديد محل القديم كونه أكثر ملائمة لما يريده المجتمع وفقاً لظروف يمر به٠
٣- إنفصال جزء من الأغنية ليدخل نسيج أغنية أخرى٠ أو أغنية جميع أجزاءها قد إنفصلت عن أغنية سابقة٠
٤- ما يسعى اليه مؤلفي وملحني ألأغاني المعروفين الآن من تحوير داخل الإطار التقليدي للنصوص الشعبية٠ فهم على الاغلب يحافظون على اللحن الأساسي أو الطابع ألأصلي له ٠ كما أن ((اللازمة)) أي مطلع ألأغنية أو (المتكررة) كما تسمى تظل ثابتة وإن تم التحوير في باقي النص٠
٥- العمل على تخفيف الأغنية والتقليل من ثقل الأغنية القديمة وفقاً لمتطلبات العصر٠
گوڕانکاری لـدور سترانێت فولکلوری
پیچ پیچە دەقێ سترانا فولکلوڕی بەرەف گوهڕینێ ڤە دچو٠ئەگەر ژی ئەو بو، کو پترین ڤان سترانا چ دانەر و نڤیسەرێت بەرنیاس نەبون، یان خەلکێ دەڤەرا نە دزانی کا کینە ٠بەلێ خەلکێ پتر ژبەر بون ٠ گەلەک ژڤان سترانا دهاتنە نویژەنکرن، باهرا بتر ژلایێ پەیڤ و ڕامان وسەلیقا کەڤن یا گران و نەرم ٠ چونکە حەزا جڤاکی بەرەف سترانا سڤک دچو زێدەبار ژبەر پێ سڤکیا رەقس وسەما و داوەتا ئەڤرو ٠ بەلێ ئەو گوڕانکاری یا دیار بو٠ گەلەک گوهڕینێت دی بـ ئەگەرا ژێڤەبونا ڕستا یان پەیڤا ژ سترانێت کەڤن ژبەر ڤەگوهاستنا وێ ژزار بو زاری ٠ و کا هەر سترانبێژەکی چەوا گولێ بویە و چەوا بو هاتیە گوتن٠ گوهڕینەکا دی ژی دیار دبیت دەمێ دەقێ دو سترانا دچیتە دناڤ ئێکدا٠ يان هەمی پرتێت سترانێ یێت سترانەکا دی بن٠
أمثلة ، نمونه
هذه الأغنية أقدم نسخة للمغني والمؤلف (حمك توفي) أيقونة التراث الشعبي في بادينان العمادية في القرن السابع عشر الميلادي زمن الامارات الكوردية في الفترة (١٧٠١م – ١١١٣هـ)
نمونە (ستران یا کەڤنە دانەر حەمکێ توڤی د زڤڕیتە چەرخێ هەڤدێ٠ نڤیسینا دەقێ وێ (د٠ مسعود كتاني) دپەرتوکا خودا (حەمکێ توڤی ، حەمەکور)
(حەمکێ) ببەنە سەرشوێ : (١)
(حەمکێ) ببەنە سەرشویێ …(حەمک) للیانە
لێ بکەن ئاڤا نیموویێ … (حەمک) مێهڤانە
مێهڤانێ بەژنا جوانە … (حەمک) مێهڤانە
(حەمکێ) ببەنە سویلاڤێ (حەمک) للیانە
لێ بکەن ئاڤا گولاڤێ … (حەمک) مێهڤانە
مێهڤانێ بەلەک چاڤێ … (حەمک ) مێهڤانە
(حەمکێ) ببەنە بەردەری … (حەمک) للیانە
لێ بڕەشینن عمبەری … (حەمک) مێهڤانە
(حەمک) زاڤایە دێ چنە سەری … (حەمک) مێهڤانە
(زاڤا هایی زاڤا) (٢)
هذه الاغنية قديمة ترجع الى القرن السابع عشر الميلادي وبعض من كلمات الاغنية رقم (١) والاغنية رقم (٢) قد (تداخلت)
دانەر حەمکێ توڤی دزڤڕیتە چەرخێ هەڤدێ نڤیسینا دەقێ وێ (د٠ مسعود كتاني)
لڤێ هایی رێ پەیڤێت سترانا (حەمکێ ببەنە سویلاڤێ) يێت چوینە ناڤ سترانا (زاڤا هایی زاڤا) دا
زاڤا هایی زاڤا
دەرباس نەکەن چو ئاڤا
لێ نەدەن تیرا چاڤا
زاڤایی ببەنە سەرشوکێ
لێ بکەن ئاڤا نیموکێ
مێهڤانێ روی خشکوکێ
کراسێ زاڤایی نفسیە
هەردو خویشکا دریە
خویشک گوری تویلێت سپیە
زاڤایی ببەنە بەردەری
لێ برەشینن عمبەری
داوەتی دابچن سەری
- ئەڤ سترانا جوان یا هاتیە نوی کرن ونڤیسین بڤی شێوەی و مە ل سالێت ١٩٧٤ لئامێدیێ دگوت بڤی تەرزی
(حەمکێ ببەنە سویلاڤێ) … (٣)
گوهڕینا دسترانێ دا هاتیە کرن دەم بو دەمی
حامکێ ببەنە سویلاڤێ حەمێ من لاوا
حەمکێ ببەنە سویلاڤێ دای گوری داوا
لێ بڕەشینن گولاڤێ حەمێ من لاوا
لێ بڕەشینن گولاڤێ دای گوری داوا
سەر خاترا بەلەک چاڤێ حەمێ من لاوا
سەر خاترا بەلەک چاڤێ دای گوری داوا
حەمکێ ببەنە سەر بەری حەمکێ من لاوا
حەمکێ ببەنە سەر بەری دای گوری داوا
لێ بڕەشینن عمبەری حەمێ من لاوا
لێ بڕەشینن عمبەری دای گوری داوا
دا زەری بچنە سەری حەمێ من لاوا
دا زەری بچنە سەری دای گوری داوا
حەمکێ ببەنە سەر شوێ حەمی من لاوا
حەمکێ ببەنە سەر شوێ دای گوری داوا
لێ بڕەشینن نیمویێ حەمێ من لاوا
لێ بڕەشینن نیمویێ دای گوری داوا
مزویرکا خوش مزویرکا حەمێ من لاوا
… إضافة وتعديل … خديجة
دەنگێ جویچک و تڤیرکا دایگوری داوا
کەسک و سور کر کولیلکا حەمێ من لاوا
زەری هاتن سەر شویرکا دای گوری داوا
سترانا چوخکێ هنگو (سورە ) مالێ من مالێ من
سترانبێژا هێژا و ناڤدار (خەجێ) و (سرانبێژێ خودێ ژێ ڕازی و ناڤدار ئەردەوان زاخولی یاگوتی)
- نلاحظ التداخل الذي حدث في الاغنيتين (دستمالي دستمالي) + (چوخي منا)
- ئەڤە هەر دوو سترانە یێت چوینە ناڤ ئێکدا (دەستمالێ دەستمالێ) + (چوخێ منا)
چوخكێ هنگویی سورە مالێ من مالێ من مالێ من
بشکوش دورمەندورە سال بوری ژعەمرێ من
جێکێ دەستم شوڕە مالێ من مالێ من مالێ من
جێکێ دەستم شوڕە ساڵ بوری ژ عەمرێ من
چوخکێ هنگو ڕەشە مالێ من مالێ من مالێ من
بشکوژ بیست و شەشە ساڵ بوری ژ عەمرێ من
جێکێ دەستم خوەشە مالێ من مالێ من مالێ من
جێکێ دەستم خوەشە ساڵ بوری ژ عەمرێ من
چوخکێ هنگو سپیە مالێ من مالێ من مالێ من
بشکوژ زێڕێ زیە ساڵ بوری ژعەمرێ من
جێکێ دەستم نیە مالی من مالێ من مالێ من
إضافة جديدة … خديجة
چوخکێ هنگو شینە مالێ من مالێ من مالێ من
بشکوژ دور وەرینە ساڵ بوری ژ عەمرێ من
جێکێ دەستم نینە مالێ من مالێ من مالێ من
جێکێ دەستم نینە ساڵ بوری ژعەمرێ من
- أدناه لكم الأغنيتين (چوخێ منا) و ( دەستمالێ دەستمالێ)
- هەر دوو ستران ژێک جودا
دەستمالێ دەستمالێ
دەستمالێ ، دەستمالێ هەیلا لمن دەستمالێ (المكررة ، اللازمة)، بأللغة الكوردية (دەور)
دەستمالێ دەست مالێ رندێ پوڕ خەزالێ
دەور…
دەستمالا من شینە هەیلا لمن دەستمالێ
دەستمالا من شینە رەندێ پوڕ خەزالێ
بشکوژ دور وەرینە هەیلا لمن دەست مالێ
بشکوژ دور وەرینە ڕندێ بوڕ خەزالێ
جێکێ دەستم نینە هەیلا لمن دەستمالێ
جێکێ دەستم نینە ڕندێ پوڕ خەزالێ
دەور…
دەستمالا من رەشە هەیلا لمن دەستمالێ
دەستمالا من ڕەشە ڕندێ پوڕ خەزالێ
بشکوژ پیست و شەشە هەیلا لمن دەستمالێ
بشکوژ بیست و شەشە ڕندێ پوڕ خەزالێ
جێکێ دەستم خوەشە هەیلا لمن دەستمالێ
جێکێ دەستم خوەشە ڕندێ پوڕ خەزالێ
دەور …
دەستمالا من سورە هەیلا لمن دەستمالێ
دەستمالا من سورە ڕندێ پوڕ خەزالێ
بشکوژ دورمەندور هەیلا لمن دەستمالێ
بشکوژ دورمەندورە رەوشێ پوڕ خەزالێ
جێکێ دەستم شوڕە هەیلا لمن دەستمالێ
جێکێ دەستم شوڕە ڕندێ پوڕ خەزالێ
دەور …
دەستمالا من سپیە هەیلا لمن دەستمالێ
دەستمالا من سپیە رندێ پوڕ خەزالێ
بشکوژ زێڕێ زیە هەیلا لمن دەستمالێ
بشکوژ زێڕێ زیە ڕندێ پوڕ خەزالێ
جێکێ دەستم نیە هیلا لمن دەستمالێ
جێکێ دەستم نیە ڕندێ پوڕ خەزالێ
چوخو
جوخێ منا هریا بەرا نا دەی مالێ منا … هریا بەرانا
دا بو ڕستن بدەستێت نەزانا دەی دا بو ڕستن بدەستێت نەزانا
چوخێ طەنگە ناگریت مللانا دەی چوخێ طەنگە ناگریت مللانا
دەور …
چوخێ منا هریا کارکا دەی مالێ منا … هریا کارکا
دابو ڕستن بدەستێت کچکا دەی دابو ڕستن بدەستێت کچکا
چوخک طەنگە ناگریت هچکا دەی مالێ طەنگە ناگریت هچکا
دەور …
چوخێ منا هریا بزنا … دەی مالێ منا هریا بزنا
دابو ڕستن بدەستێت بێژنا … دەی دابو رستن بدەستێت بێژنا
چوخک طەنگە ناگریت بازنا … دەی مالێ طەنگە ناگریت بازنا
دەور …
إضافة جديدة … خديجة
چوخێ منا هریا نێریا … دەی مالێ منا هریا نێریا
دابو ڕستن بەستێت سێویا … دەی دا بو ڕستن بدەستێت سێویا
چوخک طەنگە ناگریت بەریا … دەی مالێ طەنگە ناگریت بەریا
دەور …
لڤێرێ دێ زانین ئەگەرێت گوڕانکاریا سترانا کەڤن کو ئەڤە ئێکە ژساخلەتێت ڤێ سترانێ ژبەر ئەگەرێت مە شلوڤەکرين بەری نوهو٠
کورتیەک لسەر ئێک ژدانەرێت سترانا فولکلوڕێ کوردی یێ ڕەسەن ( حەمکێ توڤی) یان (حەمەکور) یێ کو (د٠ مسعود کتانی) سڵاڤێت خودێ لسەر گیانێ وی یێ پاک دپەڕتوکا خو یا (٤٤٨) بەرپەڕ چارچوپ کری وپڕ بێزانین داڕێتینێ٠ ئەڤ پەڕتوکە یا لڕێزا نامەکا (خویندنێت باڵا) دبوارێ فولکلوڕێ مەیێ کوردی دا٠ بەلێ نڤیسەرێ دلسوز و پڕ شیان وەغەر کر بەری ڤێ چەندێ٠
(د٠ مسعود کتانی) دبێژیت
نوکە ژی پێ تڤیە دیار کەین یێت وەکو گەلەک شوین و پاشماندە (بقایا) ژێ مای و گرێڤ و عەدەتێت مللەتی یێت ژن ئینانێ و سترانێت پڕ بنیات ژبن هەلاشێت خانی وکاڤلێت فولکوڕی
حەمک کیە ؟
ئەو خەلکێ توڤێ یە ژکوردستانا تورکی، کو وی دەمی کوردستان تەڤ یا بێ توخیب بو (حەمکێ) فەلسەفا ڤێ دەلیڤێ (فەر و گرنگ) گرت، دسەرێ خودا هەلگرت و پاشی بـ جوانترین ئاگەه داڕێت و بومە دیارکر٠ بەلێ دەمێ هاتنا وی بو کوردستانا عیراقێ نە یا دیارە ببنەجهی، و چو ژێدەرێت نڤیسی نینن، کو مروڤ بزانستی و ڕاستی ژێ بزانیت ٠ حەمک یێ سەر دەمێ میرگەهێت ئامێدیا بەهدینا یە، پشتی ڤەکولینێت کویر مە دیت کو دزڤڕیتە سەر دەمێ (قوباد بەگێ چارێ) (١١١٢هـ – ١٧٠٠م)، کو وی بربو ناف قەسرا ميرا و مابو دوەختێ (زبیر پاشایێ ئێکێ)، ( ١١١٣هـ -١٧٠١م) کوڕێ (سعید پاشا یێ دوێ)، و یێ دەمێ (بەهڕام پاشایی) یە٠ پشتی میری پشت ڕاستی ژێ دیتی کرە سترانبێژێ خو لناڤ قەسرێ سترانێت حەمکێ چونە ناڤ کەیف و خوشیێت داوەتێت باژێڕی ودور باژێڕی و گوندا وەک بەرواریا، مزویریا، دوسکیا، زێباریا، ئێزدیا، شەمکان، گولی و سندیا تا ڕەخێ سوڕانا و کوردێت تورکی، سوریێ، گەرگەریا، چیایێ شەنگارێ، تا ناڤ هەکاریا، وان و بدلیسێ و ئەرزەڕومێ، مەلاتیێ، کوردێت سڵال یێت ئەرمینیا، سلێڤانەیا، بوطا، شکاکا، دەشت و زوزانێت کوردستانێ دەقێت سترانێت وی گەڕیان دگەل (سەلیقە و ئاوازا) زێدەبار دگەل کاروانا٠ و هەتا نهو ژی زنگێنا گەریا حەمکێ یێ دهەست و هوشێت مەدا ماین٠ و گەلەک ڕێز وپرت ژدەقێت سترانێت وی یێت ناڤ سترانێت وان دەڤەرا ژدویر و نێزیک هەلبین و تێکەل بین (حەمکێ گەلەک زاخ دا فولکلوڕێ کوردا زێدەبار ژکنارێ سترانێت داوەتا بەلکو دێ شێین بێژین (نوی ژەن) کرەڤە و گەلەک (نەژادێت) نوی ئینانە تێدا٠ بـچێکرنێ ئاوازکرنێ، سەلیقێ و گوتنێ کو وژدان و جان و ئاگەه وپێ حەسێت قولاچێت دلی هشیار دکرن هەر وەسا چیایێت کورد وکوردستانێ، دول و نوهالا، گەلەک ئاوازێت حەمکێ یێت تێ پەڕین٠
لئامێدیێ دگوتێ (جوتکێ حەمەکوری) چونکی چ ژنان یان مێرکا ئەڤ سترانە گوتبان، لدوو رەخا دڕوینشتن چ جوت جوتە چوار چوارە لهەر ڕەخەکی٠ رەخەکی دگوتن ڕەخەکی ڤەدگێڕان٠ گەلەکا سترانێت حەمکێ بخو گرتن ودگوتن، هەر وەسا حەمکێ حەس دکر سترانێت وی لداوەتا بێهنە گوتن و یێ پێ خوشبو٠ ئینا ئەڤ سترانە بونە گرێڤە (عەدەت) کو (جوتکێ حەمەکوری) لبەهدینا و ئامێدیێ بەرزە نە بیت و هەر بڕێڤە بچیت بێ کێماسی٠ئینا بونە کەڤاڵێت (توڕێ، الادب) مللەتی و کەلەپوڕ و فولکلوڕ و سەرهاتیا ڕوژگاری٠
وأخيرا أود الإشارة مشكورة الى كتيب (الدكتور أحمد مرسي) من مصر، الذي يتناول الكثير من الحقائق حول ألأغنية الشعبية ، وخاصة (المشاكل التي تدور حول هذه الاغنية) مما إختصر لنا مسافة مدخل البحث والتطبيق٠ ليكون طريقاً ممهداً للهواة والمختصين وذوي الدراسات ممن لهم الدراية والدافع في هذا المضمار٠ كوننا نملك كنز من الفلكلور الشعبي العريق الذي لو دون منذ البدايات لكان قد إرتقى لمطاف الفلكلور العالمي بجدارة٠ مازلنا بحاجة الى دراسات وبحوث وتعديل مستمر كون هذا الادب نابع من الادب الشفاهي الذي أظفى عليه التغيير المستمر٠ وقد يكون الكثير منه غير مدون٠ ويمكن الحصول عليه بعد جمع ماتبقى منه في صدر الحفاظ ، لتدوينه قدر الامكان لانه إمتداد التراث والفلكلور ، العادات والتقاليد عبر الزمن٠ رغم الجهود الجبارة للكثير من المفكرين الوطنيين والادباء الذين لهم دور مهم وباع طويل في هذا المجال ٠
